Architektura podhalańska – po czym ją poznasz?

Styl podhalański ma za sobą bogatą historię. Ewoluował na przestrzeni wieków, stając się bardziej funkcjonalny dla swoich mieszkańców. W odniesieniu do niego powstały w późniejszym czasie inne style architektoniczne jak np. zakopiański. Tradycyjna konstrukcja podhalańskich domów odgrywa dziś bardziej rolę na tle turystycznym, aniżeli związana jest z czynnikami przyrody, jak miało to miejsce niegdyś. Jednak w ogóle nie ujmuje jej to uroku i atrakcyjności. Dowiedz się, po czym poznasz architekturę podhalańską, podczas pobytu w południowej Polsce.

Początki stylu podhalańskiego

Na początku XV wieku Podhale zaczęło być coraz bardziej zamieszkiwane. To wtedy nad potokami rozpoczęto zakładanie niewielkich wsi, których domy posiadały okna zwrócone zawsze na południe tak, aby zagwarantować mieszkańcom większy dostęp do światła dziennego. Na pewno nie można zarzucić ówczesnym mieszkańcom Podhala braku umiejętności dostosowania swoich domów do warunków środowiska, które bywały mało przyjazne. Domy lokowane były w miejscach jak najmniej wietrznych, a przemyślane w nich było niemalże wszystko. Bryła, kształt dachu, a nawet rozmieszczenie drzwi i okien nie było przypadkowe. Pierwotnie domy posiadały konstrukcję półsochową, którą w niedługim czasie zastąpiły uniwersalne krokwie.

W XIX wieku styl podhalański nabrał nieco bardziej określonego kształtu i zyskał cechy, które do dzisiaj się mu przypisuje. Na jego założeniach wykreował się także styl, który dziś określa się jako góralski.

Wraz z nastaniem okresu XX-lecia międzywojennego zaprzestano budowania domów w stylu podhalańskim. Był to czas, kiedy na Podhalu powstało dużo betonowych domów czy hoteli, a budownictwo murowane po części wyparło drewnianą architekturę. Dziś obiekty te wyglądają, jakby znalazły się tam trochę przez pomyłkę i nie pasują do całości.

Na szczęście w nowoczesnym budownictwie coraz częściej inwestorzy dbają o to, aby nawiązywać do tradycji regionu i nowoczesne domy, które powstają w regionie Podhala, charakteryzują się wspólnymi cechami. Często całość wykonana jest z drewna i nie braknie w nich elementów ozdobnych. Rozbudowany taras i zdobione balkony, a także wysokie i spadziste dachy za każdym razem przypominają nam, w jakim regionie Polski się znajdujemy. 

Styl podhalański – czym się charakteryzuje

Architektura jest bardzo ważną dziedziną dziedzictwa kulturowego Podhala. Przez lata podkreślana szczególnie odrębność Górali zamieszkujących Podhale przyczyniła się do powstania charakterystycznego stylu podhalańskiego. 

Domy, które można spotkać u północnego podnóża Tatr, są bardzo specyficzne. Przeważają w nich elementy drewniane lub nawet całe ściany wykonane z pni drzew, uprzednio przeciętych wzdłuż na pół. Dwuspadowe, zawsze strome dachy zazwyczaj pokrywa gont. Tego typu budownictwa na próżno jest szukać w innych częściach Polski, a jeśli zdarzy się nam spotkać je gdzie indziej w Polsce, sprawiają wówczas wrażenie źle dopasowanego elementu układanki.

Głównym elementem wykorzystywanym podczas budowy podhalańskich domów jest drewno, a konkretniej świerk. Jego wysoka popularność wynika z dużej wytrzymałości na czynniki zewnętrzne. Dzięki wykorzystaniu naturalnych budulców, zabudowania w stylu podhalańskim doskonale wtapiają się w górski krajobraz. Dużą rolę w budownictwie tego obszaru geograficznego odgrywają także elementy ozdobne, występują np. w postaci ciężkich drewnianych ram okiennych.

Dzisiejsze budownictwo w stylu podhalańskim nieco różni się od tego sprzed kilkudziesięciu lat. Znajdziemy w nim więcej elementów charakterystycznych dla współczesnego stylu jak dużo większe okna, czy szklane wykończenia.

Styl zakopiański a podhalański – czy da się je odróżnić?

Architektura zakopiańska na tyle się dziś zmieszała ze stylem podhalańskim, że ciężko jest  odróżnić, do którego nurtu można zaliczyć dany budynek. Właśnie dlatego coraz częściej używa się określenia stylu góralskiego, które jest znacznie bardziej ogólne.

Na przełomie XIX i XX wieku klasyczny dom podhalański zaczął być rozbudowywany, co miało związek z pojawianiem się na obszarze Podhala i Zakopanego coraz większej liczby turystów. Niemałą rolę odegrał w tym Stanisław Witkiewicz, którego projekty domów w stylu Zakopiańskim pojawiły się na Podhalu. Łączył on tradycyjne budownictwo, dodając góralskie zdobnictwo, aby otrzymać rezydencje godne zamożnych turystów napływających na tereny Podhala. Architektura podhalańska stanowiła dla Witkiewicza pierwowzór, z którego chętnie wykorzystał wiele rzeczy, tworząc styl zakopiański, którego stał się założycielem. Dzięki niemu estetyka góralska nabrała nowego wymiaru.

Dziś nazewnictwo to jest stosowane naprzemiennie, a klimatyczna zabudowa pozwala wszystkim odwiedzającym  przenieść się w nieco inny wymiar i na chwilę zapomnieć o codzienności i wszechobecnych wybetonowanych osiedlach.